مجازات های عرفی مجرمان در عصر قاجاریه (از آغاز تا مشروطه ۱۲۰۹- ۱۳۲۴ق)

یکی از مأموریت­های اصلی سلسله­های حکومت­گر در ایران برای تداوم قدرت سیاسی خود، برقراری امنیت اجتماعی و مقابله با پدیده­هایی بود که آرامش و ثبات کشور را در هم می­ریخت. از این رو پدیده­هایی چون شورش­های اجتماعی، راهزنی و دزدی، بی­اعتنایی به فرامین شاه و مأموران دولت، اختلال در وضعیت ارزاق عمومی و بازار، قتل، تجاوز به عنف، بدمستی و اموری از این قبیل؛ مجازات­هایی را درپی داشت که بدون ضابطه­ی مشخصی به شیوه­های گوناگونی در محاکم عرفی یا به امر شاه، دستور حاکم و یا از سوی برخی مناصب سنتی امنیتی شهرها به اجرا درمی­آمد. بسیاری از این مجازات­ها بر مبانی فقهی و شرع استوار نبود بلکه بر اساس عرف، مصلحت­های حکومت و اختیار صاحبان قدرت قرار داشت. این شیوه مجازات­های مبتنی بر عرف در دوره قاجاریه به دلیل ناامنی­های گسترده اجتماعی بسیار بارز بود و در گزارش­های مورخان و نیز سیاحان اروپایی دیدار کننده از ایران در این دوره بازتاب یافته است. در این مقاله انواع مجازات­های مجرمان و شیوه اجرای آنها در دوره قاجاریه تا پیش از وقوع انقلاب مشروطه که تغییراتی در ساختار قدرت پدید می­آید، تبیین شده است. یافته پژوهش نشان داده است که کیفر جرایم تابع رویه حقوقی مشخص و ضابطه­مند نبوده بلکه خواست و اراده شاه و صاحب­منصبان حکومتی و تصمیم مأموران اجرایی کیفیت آن را تعیین می­کرده و غالباً با شیوه خشونت و مجازات­های سخت انجام می­شده است.